قانون ارث و نحوه تقسیم ارثیه میان اعضای خانواده به زبان ساده
ارث به مجموعه دیون مثبت و یا منفی گفته میشود که بمحض فوت متوفی به ورثه تعلق میگیرد،به سخن دیگر اموال و یا بدهی شخص که با فوت وی به خانواده وی تعلق می یابد ،بطور مثال اگر متوفی یک پسر حین الفوت داشته باشد تمام ارث به ایشان می رسد.موسسه حقوقی مدافعان کبیر در تهران شما را در حل مشکلات حقوقیتان یاری می رساند با ما تماس بگیرید.
طبقات ارث
طبقه بندی ارث و نحوه تقسیم ارث در هر جامعه ای متفاوت میباشد.در کشور ایران سه طبقه تقسیم بندی میگردد،طبقه اول شامل پدر، مادر، فرزندان و فرزندان فرزندان میباشد.طبقه دوم شامل اجداد،برادر و خواهر و فرزندان آنها،طبقه سوم شامل عمه،خاله،دایی،عمو و فرزندان آنها میباشد.
تقسیم ترکه یا تقسیم ارثیه
تقسیم ترکه یا تقسیم ارثیه به این منظور است که اموال حین الفوت متوفی بعد از فوت به مالکیت ورثه در می آید اگر تعداد ورثه بیشتر از یک نفر باشد.سهم هریک به ایشان داده میشود،اگر مال ورثه ای قابل تقسیم نباشد قاضی دستور فروش اموال را صادر و بعد فروش سهم‌الارث هر یک از ورثه پرداخت میگردد.
مقررات و فرمول محاسبه سهم الارث هریک از ورثه از ما ترک
همانطور که در بخش های قبل گفته شد ارث بمحض فوت متوفی ایجاد میشود ،زمانیکه شخص فوت مینماید اموال وی به قائم مقام قانونی وی تعلق میگیرد.نحوه تقسیم آنها از این قرار است که گاهی ورثه حاجت دارند که به اصطلاح گفته میشود فرض بر و گاهی بدون حاجب و یا همان بدون مانع میباشد که در اصطلاح اصل بر گفته میشود یعنی تمام ارث بین آنها تقسیم میشود.ولی اگر بین ورثه فرض بر باشد ابتد سهم ورثه فرض بر محاسبه و مابقی بین ورثه اصل بر تقسیم میشود بطور مثال اگر ورثه مرحوم شامل همسر و فرزندانش باشد ،ابتدا سهم همسر که فرض بر میباشد به میزان یک هشتم از سهم الارث داده میشود و ما بقی بین پسر و دختر به نسبت دو برابر پسر و یک برابر دختر تقسیم میشود.برای روشن تر شدن نحوه تقسیم هر طبقه بشرح آتی بصورت کامل توضیح داده خواهد شد.
کسانی که به موجب نسب (پیوند خونی)ارث می برند
مطابق با ماده ۸۶۲ قانون مدنی افرادی که به واسطه رابطه نسب و یا همان رابطه خونی ارث می‌برند شامل سه طبقه بشرح ذیل میباشند.
- طبقه اول پدر و مادر ،اولاد،اولاد اولاد
- اجداد،برادر و خواهر و اولاد آنها
- اعمام و عمات, اخوال و خالات،اولاد آنها
طبقه اول وارث.شامل فرزندان و فرزندان آنها هرچقدر پایین رود،پدر و مادر
تقسیم ارث بین وراث طبقه اول به شرح زیر میباشد.لازم به ذکر است هر یک از سه طبقه ارث بر شامل درجه بندی میباشد بطور مثال در طبقه اول با وجود پدر و مادر و اولاد ارث به فرزندان اولاد تعلق نمی‌گیرد و دیگر طبقات هم،همانند طبقه اول با وجود درجه اول نوبت به درجه بعدی نمی رسد.
۱-اگر ورثه شامل پدر و مادر و دختر و پسر باشند
در این حالت ابتدا سهم هر یک از پدر و مادر به میزان یک ششم و الباقی ارث مابین دختر یک برابر و پسر دو برابر تقسیم میشود.
۲-در حالتی که متوفی فقط پدر و یا مادر و یا فرزند داشته باشد،
در این حالت کل ارث به هر یک از آنها می‌رسد.
۳-در حالتی ورثه یک یا چند دختر باشد
در این حالت کل ارث به دختر و یا دختران به تساوی می‌رسد،البته بخشی از ترکه به فرض به و الباقی به قرابت به ایشان می‌رسد.
۴-در حالتی ورثه شامل یک یا چند پسر باشد
در این حالت کل ترکه به پسر و یا پسران به قرابت می‌رسد.
۵- در حالتی که ورثه پدر و یک دختر باشد
در این حالت ورثه هر یک بخشی از ماترک را به فرض و بخشی دیگر را به قرابت می‌برند.یعنی اینکه ابتدا پدر یک ششم از کل ترکه را به فرض و دختر نیز یک دوم از کل ترکه را به فرض و الباقی به نسب سه به یک بین دختر و پدر تقسیم میشود.
۶-در حالتی شوهر تنها وارث باشد
در این حالت ماترک ضرب در یک دوم شده و بعنوان فرض بر و مابقی هم به قرابت به وی می رسد.
۷_در حالتی که خانم تنها وارث باشد
در حالتی که زوجه تنها وارث باشد یک چهارم از ترکه بعنوان سهم الارث به ایشان تعلق و مابقی تحت هیچ شرایطی به وی تعلق نخواهد گرفت.بطور مثال اگر ماترک چهار میلیارد باشد ،یک میلیارد سهم‌الارث زوجه میباشد.
میزان سهم الارث اولاد و نوه
سهم هریک از فرزندان پسر دو برابر سهم دختران متوفی میباشد و همچنین نوه متوفی به تبعیت از پدر یا مادر خود به نسبت دو برابر اگر پدر وی فرزند متوفی باشد و همچنین یک برابر اگر مادر وی دختر متوفی باشد.
طبقه دوم کسانی که ارث می‌برند
افراد طبقه دوم شامل پدربزرگ مادر بزرگ برادر و خواهر متوفی و فرزندان آنها میباشند.
سهم الارث طبقه دوم
سهم الارث طبقه دوم نسبت به طبقه اول کمی متفاوت میباشد اول اینکه برادر و خواهر متوفی به سه صورت می‌توانند باشند ۱-برادر و خواهر ابوینی یعنی اینکه پدر و مادر آنها با متوفی یکی است ۲- برادر و خواهر ابی یعنی اینکه پدر آنها با متوفی یکی است ۳-برادر و خواهری که از مادر با متوفی یکی هستند .با توجه به تقسیم بندی فوق وجود هریک برادر و و خواهر های ابوینی ،ابی و امی در کنار هم در تقسیم ترکه موثر میباشد.
۱-در حالتی که متوفی دارای برادر و خواهر ابوینی و برادر و خواهر ابی میباشد.در این حالت وجود برادر و خواهر ابوینی مانع ارث بردن برادر خواهر ابی می‌شوند.و ارث به برادر و خواهر ابوینی تعلق میگیرد.
۲-درحالتی که متوفی برادر و خواهر ابوینی و همچنین برادر و خواهر امی دارد.در این حالت ترکه بین آنها تقسیم می شود.
۳-در حالتی که متوفی برادر و خواهر ابی و امی دارد.در این حالت هریک از برادر و خواهر ابی و امی از ترکه ارث می‌برند.
نحوه ارث بردن پدربزرگ مادربزرگ.
پدر بزرگ و مادر بزرگ اگر مادری باشند یعنی اینکه پدر و مادر،مادر متوفی باشند یک سوم ترکه به تساوی بین آنها تقسیم میشود.
اگر پدر بزرگ و مادر بزرگ پدری باشند یعنی اینکه پدر و مادر، پدر متوفی باشند،دو سوم ترکه سهم آنها میباشد که دوبرابر از آن سهم پدربزرگ پدری و یک برابر سهم مادربزرگ پدری متوفی میباشد.
نحوه ارث بردن خواهر برادر متوفی
در صورتیکه متوفی خواهر برادر امی و ابوینی داشته باشد.ماترک تقسیم بر شش میشود ابتدا یک ششم به خواهر برادر امی داده میشود و مابقی مابین خواهر و برادر ابوینی تقسیم میشود و نحوه تقسیم دوبرابر برادر و یک برابر خواهر از میزان سهمی که به آنها می‌رسد تقسیم میگردد.
نحوه ارث بردن فرزندان برادر و خواهر متوفی
اگر متوفی برادر و خواهر نداشته باشد . فرزندان برادر و خواهر به همراه پدر بزرگ و مادر بزرگ، ترکه را به ارث می‌برند.لازم به ذکر است ابتدا سهم پدربزرگ و مادربزرگ به میزانی که در بخش های قبل گفته شد کنار گذاشته سپس مابقی بین فرزندان خواهر و برادر که بعنوان قائم مقام آنها تعیین میشود بطور مثال اگر خواهر متوفی فوت کند فرزند خواهر قائم مقام ایشان میشود یعنی هر مقدار که سهم الارث خواهر باشد به فرزند وی تعلق میگیرد به سخن دیگر جنسیت فرزند برادر و خواهر مهم نیست و همان میزان سهم که به برادر و خواهر می‌رسد.عینا همان به فرزند می‌رسد.
طبقه سوم کسانی که ارث می‌برند
اگر متوفی هنگام فوت هیچ کدام از ورثه طبقه اول و دوم را در قید حیات نداشته باشد و یا اینکه زودتر از متوفی فوت کرده باشند،ترکه به طبقه سوم که شامل عمو،عمه،خاله،دایی،و فرزندان آنها میگردد.
نحوه تقسیم ارث عمه،عمو،دایی،خاله و فرزندان آنها
عمو،عمه،خاله،دایی همانند برادر و خواهر متوفی می‌توانند ،ابوینی،ابی و یا امی باشند ،هر کدام از حالت های فوق سهم‌الارث متفاوتی داشته است.فرزندان آنها هم به تبعیت از پدر و مادر خود شامل همان حالت و میزان سهمی که به مادر و یا پدر ایشان تعلق میگرفته است ،محاسبه میگردد.
تقسیم ارث برای طبقه سوم
در مورد طبقه سوم وراث ابتدا به عرض برسانم که عمو، عمه،خاله،دایی در یک درجه قرار دارند به این منظور که با وجود هر یک از آنها نوبت به فرزندان آنها نمی رسد. در خصوص وارث طبقه سوم چند حالت میباشد که بشرح زیر است.
۱-حالتی که عمو و عمه ابوینی و یا خاله و دایی باشند
در این حالت ابتدا سهم خاله و دایی که فرض بر میباشند تقسیم و الباقی بین عمو به نسبت دو برابر و عمه یک برابر تقسیم میشود.لازم بذکر است که ابوینی و یا ابی بودن خاله یا دایی تاثیر در میزان سهم آنها ندارد و سهم آنها بصورت مساوی بین آنها تقسیم میشود.
۲-در حالتی که عمو و عمه ابوینی یا عمو و عمه امی باشند.
در این حالت عمو و عمه امی ابتدا سهم آنها یک سوم از ترکه تعیین و مابقی مابین عمو و عمه ابوینی به نسبت دوبرابر سهم عمو و یک برابر سهم عمه تعیین میشود.
۳-در حالتی که دایی و خاله ابوینی و دایی خالی ابی باشد.
در این صورت دایی و خاله ابوینی مانع ارث بردن دایی و خاله ابی می‌شوند و تمامی ترکه بین دایی و خاله ابوینی بطور تساوی تقسیم میشود.
۴-دایی و خاله ابوینی به همراه دایی و خاله امی.
در این حالت ابتدا سهم دایی و خاله امی تعیین که از قرار یک سوم اگر چند نفر باشند و اگر یک نفر باشند سدس ترکه.برای آنها تعیین و مابقی در سهم دایی و خاله ابوینی میباشد که بطور تساوی بین آنها تقسیم میشود.
فرزندان اعمام و اخوال
فرزندان هر طبقه بعنوان ورثه درجه دوم همان طبقه میباشند.به این معنی که اگر هر یک از اعمال و اخوال بعنوان ورثه باشند نوبت به فرزندان آنها نمیرسد.ولی یک استثنا در این طبقه میباشد و اینکه با بودن عمومی ابی و پسر عموی ابوینی،خلاف رویه معمول عمومی ابی بخاطر وجود پسر عموی ابوینی از ترکه حقی نداشته و بعنوان وارث نمیباشد.ولی اگر با وجود پسر عموی ابوینی خاله و دایی هم باشند.انها به همراه پسر عموی ابوینی بعنوان وارث متوفی میباشند.
کسانی که به واسطه خویشاوندی سببی ارث می‌برند
مطابق با قوانین کشور ما خویشاوندان نسبی از یکدیگر ارث می‌برند،ولی یک استثنا وجود دارد و ان اینکه زن و شوهر بعنوان خویشاوند سببی همراه هریک از طبقات از یکدیگر ارث می‌برند.
ارث زوجه
زوجه و یا زوجات اگر فرزند نداشته باشند یک چهارم ترکه را تحت عنوان فرض بر، به ارث می‌برند و اگر زوجه و یا زوجه ها فرزند داشته باشند یک هشتم ترکه به آنها تعلق و مابین خود تقسیم می نمایند .
ارث زوج
سهم الارث زوج از زوجه با وجود فرزند و یا بدون فرزند متفاوت است.اگر زوجه فوت کند و زندگی مشترک با زوج بچه ای نداشته باشد،یک دوم از ترکه در سهم الارث ایشان میباشد،ولی اگر دارای فرزند مشترک بوده باشند یک چهارم از ترکه به وی تعلق دارد.
آیا کسی میتواند یک یا تمام ورثه خود را از ارث محروم کند?
ارث قبل فوت وجود خارجی ندارد تا بتوان در مورد آن تصمیم گرفت،به سخن دیگر بمحض فوت شخص اموال وی به قائم مقام قانونی وی می‌رسد،مستند قانونی ماده۸۳۷ قانون مدنی میباشد،مطابق با این قانون وصیت متوفی در خصوص محروم نمودن ورثه از ارث نافذ نمی باشد.
آیا فرد در زمان زنده بودن میتواند اموال خود را تقسیم کند?
هر فردی تا زمانی که در قید حیات است حق هرگونه تصرف و یا واگذاری اموال خود را به غیر دارد.ولیکن این حق تا زمان زنده بودن وی است ،سوال میشود پس چرا نمی تواند ورثه را برای بعد فوت خود از ارث محروم کند.در پاسخ باید گفت در زمان حیات شخص هنوز ارث محقق نشده تا بتوان در مورد آن تصمیم گرفت و این حق بمحض فوت ایجاد میشود.به همین منظور امکان تصمیم گیری در مورد ان مقدور نیست.
وکیل انحصار وراثت
قوانین مختص ارث و نحوه تقسیم ترکه و یا چگونگی تعلق آن به وراث از پیچیدگی خاصی برخوردار است که وجود یک وکیل ارث میتواند نقش بسزایی در احقاق حقوق اشخاص داشته باشد
